Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία ο Δευκαλίωνας και η Πύρρα είχαν γυιο τον Έλληνα. Ο Έλληνας είχε τρεις υιούς. Τον Δώρο (πρόγονο των Δωριέων), τον Ξούθο και τον Αίολο (πρόγονο των Αιολίδων). Ο Ξούθος απέκτησε δύο υιούς, τον Αχαιό (πρόγονο των Αχαιών) και τον Ίωνα (πρόγονο των Ιώνων).
Η πρώτη ιωνική δωδεκάπολις ιδρύθηκε στα βόρεια παράλια της Πελοποννήσου, από τον Ίωνα κατά τον ΙΔ’ αιώνα π.Χ. με πρωτεύουσα την Αιγιάλεια, η οποία μετονομάστηκε σε Ιωνία. Ήταν δε ο Ίωνας, ο γενάρχης των Ιώνων, που παντρεύτηκε την κόρη του βασιλιά, Ελίκη.
Οι Αιολείς αρχικά κατοικούσαν στη σημερινή Θεσσαλία και στη Βοιωτία, ενώ οι Ίωνες στην Αττική, στην Εύβοια και στη βόρεια Πελοπόννησο. Λόγω της στενότητας χώρου, της γεωργοκτηνοτροφικής οικονομίας που επικρατούσε και δεν άφηνε περιθώρια για ανάπτυξη και της πίεσης από την κάθοδο των Δωριέων, ανάγκασε μεγάλες ομάδες Ελλήνων να μεταναστεύσουν προς την Ανατολή και τις δυτικές ακτές της Μικράς Ασίας. Ο αποικισμός αυτός, που ονομάστηκε Α΄ Ελληνικός Αποικισμός, πραγματοποιήθηκε σε διαδοχικά κύματα και κατά φυλετικές ομάδες από τα μέσα του 11ου μέχρι τα τέλη του 9ου αιώνα π.Χ.
Οι Αιολείς αποίκησαν αρχικά τα νησιά Λέσβο (πατρίδα της ποιήτριας Σαπφούς), Τένεδο και τις Εκατόννησους (τα σημερινά Μοσχονήσια). Στη Λέσβο ιδρύθηκαν οι πόλεις Μυτιλήνη, Μήθυμνα, Ερεσός, Πυρρά, Αρίσβη και Άντισσα. Αργότερα, ίδρυσαν αποικίες στο απέναντι και βόρειο τμήμα των δυτικών παραλίων της Μικράς Ασίας. Οι κυριότερες πόλεις που ίδρυσαν, σύμφωνα με τον ιστορικό Ηρόδοτο, ήταν οι Αιγές, η Αιγειρόεσσα, η Γράνεια, η Κίλλα, η Κύμη, η Αιολίδα, η Μύρινα, το Νέο Τείχος, η Πιτάνη, η Σμύρνη και η Τήμνος. Βορειότερα στην περιοχή της Τρωάδος ιδρύθηκαν οι πόλεις τα Γάργαρα, η Άσσος, η Άνταδρος, η Κεβρή, η Σκήψις, τα Νεάνδρεια και η Πιτύεια. Η περιοχή αυτή ονομάστηκε Αιολίδα και εκτεινόταν παραλιακά από τα στενά του Ελλησπόντου (Δαρδανέλια) μέχρι τον Έρμο ποταμό στην περιοχή της Σμύρνης. Μεγάλη ακμή γνώρισε η πόλη της Σμύρνης και το λιμάνι της, το Ναύλοχον, κατά τους αρχαϊκούς χρόνους. Την εποχή αυτή κόπηκαν τα πρώτα νομίσματα από ήλεκτρο, τα οποία κοσμήθηκαν με το έμβλημα της πόλης, ένα κεφάλι λιονταριού. Από πολύ νωρίς (16ο π.Χ. αιώνα) διάφορα ελληνικά φύλλα (Κρήτες, Μυκηναίοι, κλπ.) είχαν εμφανιστεί σε μερικές οχυρωμένες παραλιακές θέσεις.
Όταν πέθανε (1403 π.Χ.) ο βασιλιάς Σελινούς, τον διαδέχτηκε στο θρόνο ο Ίωνας, που βασίλευσε μέχρι το θάνατό του το 1360 π.Χ. Οι απόγονοί του διατήρησαν τον θρόνο μέχρι το 1189 π.Χ., οπότε και εκδιώχτηκαν από τους Δωριείς και κατέφυγαν στα περίχωρα της Αθήνας στην αρχή και στη συνέχεια εκδιωχθέντες και πάλι από τους Δωριείς, κατέφυγαν στα παράλια της Μ. Ασίας, περί το 1150 π.Χ.
Έτσι, σύμφωνα με τους ιστορικούς Ηρόδοτο, Στράβωνα και Παυσανία, στους Ίωνες των Αθηνών εντάχθηκαν οι κάτοικοι της Φωκίδας και της Βοιωτίας καθώς και των γειτονικών επαρχιών, και έπλευσαν, υπό την ηγεσία των υιών του Κόδρου (Άνδροκλος, Νηλέας), προς τα δυτικά παράλια της Μ. Ασίας. Η Ιωνική αυτή μετανάστευση, όπως ονομάστηκε, εκδίωξε τους Λυδούς, τους Κάρες και τους Λέλεγες, που κατοικούσαν εκεί και επεκτάθηκε στη Σάμο και Χίο. Στη συνέχεια οι Ίωνες ίδρυσαν τη δεύτερη νέα Ιωνική δωδεκάπολη, φέρνοντας μαζί τους τα έθιμα, τις επιστήμες, τη θρησκεία, καθώς και τις Ελευσίνιες και Διονυσιακές τελετές.
Μεταξύ των πόλεων της νέας δωδεκάπολις ήταν η ονομαστή Φώκαια, μετέπειτα μητρόπολη πολλών αποικιών που άκμαζαν στα Ιταλικά και Ιβηρικά παράλια, η Έφεσος, η Μίλητος, η Κολοφώνα, η Ερυθραία, η Πριήνης, οι Κλαζομενές και άλλες. Στις πόλεις αυτές προστέθηκε αργότερα η Σμύρνη, που στην αρχή ήταν αποικία Αιολική. Όταν πρωτοκτίστηκε, το πρώτο της όνομα ήταν Τανταλίς. Λόγω καταστροφής της όμως από σεισμό, υποστηρίζεται ότι ξαναχτίστηκε στη σημερινή της θέση και πήρε το όνομά της από την Αμαζόνα Σμύρνη, που είχε κατακτήσει την Έφεσο.
Η περιοχή που αποίκησαν ονομάστηκε Ιωνία και παραλιακά εκτεινόταν από τις εκβολές του ποταμού Έρμου στα βόρεια μέχρι την Αλικαρνασσό (πατρίδα του πατέρα της ιστορίας Ηροδότου) στα νότια.
Στα δυτικά βρεχόταν από το Αιγαίο πέλαγος, ενώ στα ανατολικά συνόρευε με την περιοχή της Λυδίας. Κέντρο της ενότητας των Ιώνων ήταν ο ναός του Ποσειδώνα στο ακρωτήριο της Μυκάλης, όπου κάθε χρόνο συγκεντρώνονταν για να γιορτάσουν μαζί τα «Πανιώνια», τη μεγάλη θρησκευτική τους γιορτή. Αρκετά γνωστή ήταν και η γιορτή «Εφέσια» προς τιμήν του θεού Διονύσου, στην οποία συγκεντρώνονταν Έλληνες άποικοι από πολλές περιοχές της Ιωνίας. Επειδή οι Ιωνικές πόλεις αναπτύχθηκαν περισσότερο από τις υπόλοιπες πόλεις της Μικράς Ασίας, με τον όρο Ιωνία εννοούσαν αργότερα ολόκληρα, κατά μήκος, τα δυτικά παράλια της Μ. Ασίας. Στην αρχή οι αποικίες αυτές είχαν γεωργικό και κτηνοτροφικό χαρακτήρα. Επειδή όμως ιδρύθηκαν σε θέσεις που ευνοούσαν την ανάπτυξη του εμπορίου, οι περισσότερες πόλεις εξελίχθηκαν σε σημαντικά εμπορικά και πολιτιστικά κέντρα. Στην πολιτιστική τους ανάπτυξη βοήθησε και η επαφή τους με φύλα της ανατολικής Μεσογείου. Κάθε αποικία προσπαθούσε να είναι αυτάρκης, δηλαδή να παράγει όλα εκείνα τα προϊόντα με τα οποία θα μπορούσε να τρέφει τους πολίτες της, να είναι αυτόνομη, δηλαδή να διοικείται μόνο από τους ίδιους τους πολίτες της και τέλος να είναι ελεύθερη, δηλαδή ανεξάρτητη από τις γειτονικές πόλεις και φυλές.
Από τα μέσα του 8ου μέχρι το τέλος του 6ου αιώνα π.Χ. έχουμε τον Β΄ Ελληνικό Αποικισμό. Με τον μεγάλο αυτό αποικισμό, οι αρχαίοι Έλληνες εξαπλώθηκαν σε ολόκληρη τη Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα (Εύξεινος Πόντος). Η πόλη από την οποία έφευγαν για αποστολή αποικιών ονομαζόταν μητρόπολη. Σε αυτόν τον αποικισμό πήραν μέρος και πολλές πόλεις της Αιολίδας και της Ιωνίας όπως η Φώκαια, η Κύμη, η Έφεσος και η Μίλητος η οποία διέθετε ογδόντα αποικίες κυρίως στον Ελλήσποντο και τον Εύξεινο Πόντο. Η Μαύρη Θάλασσα αποικίστηκε σε τέτοιο μεγάλο βαθμό από τη μητρόπολη Μίλητο, όπου ονομάστηκε «θάλασσα των Μιλησίων».
Αξίζει να αναφερθούν και κάποια χαρακτηριστικά γνωρίσματα της αιολικής και της ιωνικής διαλέκτου. Στην αιολική πολλές φορές το ο τρέπεται σε υ π.χ. ἄλλυ, ἀπύ, ὄνυμα. Η αρχαία ελληνική γλώσσα είχε εκτός από ρήματα με κατάληξη σε –ω και ρήματα σε –μι. Αυτά τα ρήματα είναι συχνότερα στην αιολική π.χ. κάλημι, φίλημι, ἀδίκημι. Επίσης στην αιολική κοντά στα ένρινα (μ, ν) και στα υγρά (λ, ρ) σύμφωνα παρουσιάζει συχνά ο αντί α π.χ. στροτός, ἔνοτος. Αντίθετα, στην ιωνική διάλεκτο το μακρόχρονο α τρέπεται σε η π.χ. φήμη, πηγή, μήτηρ. Σχηματίζει σε κατάληξη –ναι το απαρέμφατο των ρημάτων σε –μι π.χ. τίθημι-τιθέναι. Τρέπει τη συλλαβή –τι σε –σι.
Η ανάπτυξη και η πρόοδος των Ιωνικών πόλεων υπήρξε μεγάλη και γρήγορη. Κάθε μία διατηρούσε την αυτοτέλειά της και είχε τους άρχοντές της και τους νόμους της. Η κοινή όμως καταγωγή και το ίδιο ελληνικό αίμα, που έρρεε στις φλέβες των Ιώνων τους οδήγησε στη δημιουργία της «Ιωνικής Ομοσπονδίας». Με εισήγηση του μεγάλου Μιλήσιου φιλοσόφου Θαλή, οι εκπρόσωποι όλων των Ιωνικών πόλεων, πραγματοποιούσαν κάθε χρόνο συνέλευση στον «Πανιώνιον» ναό (639 – 546 π.Χ.), που αναγέρθηκε προς τιμήν του Ποσειδώνα, στο ακρωτήριο της Μυκάλης, κοντά στην Έφεσο.
Εκεί οι δώδεκα πόλεις πραγματοποιούσαν τις εθνικές και θρησκευτικές γιορτές τους και οι άρχοντές τους συζητούσαν για όλα τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι πόλεις τους.
Πολύ γρήγορα οι Ίωνες ανέπτυξαν την ναυτιλία και το εμπόριο, ενώ παράλληλα η Ιωνική δωδεκάπολις, έγινε ένα μεγάλο πνευματικό κέντρο και νέοι ορίζοντες άνοιξαν στην αρχαία Ιωνία. Εκεί μπήκαν τα θεμέλια της φιλοσοφίας από τους Ίωνες φιλοσόφους, που πρώτοι στράφηκαν στη θεωρητική γνώση. Η Ιωνία υπήρξε η πρωτοπόρος χώρα των φιλοσόφων, που ανάδειξαν ένα μεγάλο αριθμό από αυτούς, όπως οι Μιλήσιοι φιλόσοφοι Θαλής, Αναξίμανδρος και Αναξιμένης. Επίσης, ο Πυθαγόρας ο Σάμιος και ο Κλαζομένιος Αναξαγόρας. Ίωνας επίσης ήταν και ο Λεύκιππος, που θεωρείται ο πατέρας της ατομικής θεωρίας, με συνεχιστή τον Αβδηρίτη Δημόκριτο.
Οι Ίωνες παράλληλα καλλιέργησαν σε υψηλό βαθμό τις επιστήμες και κυρίως την αρχιτεκτονική, από την οποία προέκυψε και ο ιωνικός ρυθμός. Μία τάξη μυστών δε, που γνώριζαν πολύ καλά τη μυστηριακή λατρεία και την αστρονομία, κατασκεύαζε ναούς και τόπους ιερούς. Με τη μύηση στα Διονυσιακά μυστήρια συνδέονταν μεταξύ τους με ισχυρούς δεσμούς και ονομαζόταν Διονύσιοι, ή Διονυσιακοί εργάτες, ή τεχνίτες, ή τέκτονες, ή αδελφότης Ιώνων αρχιτεκτόνων.
Η αδελφότητα αυτή των κτιστών, που οργανώθηκε στην Ιωνία, διασκορπίστηκε στη συνέχεια σε όλη τη λεκάνη της Μεσογείου μεταφέροντας τα μυστικά της τέχνης τους και κτίζοντας ναούς, θέατρα, κτίρια, ανάκτορα και μυστικούς σηκούς. Είχαν άριστη οργάνωση, με επικεφαλής έναν Διδάσκαλο και δύο Επόπτες. Στην Ρώμη ίδρυσαν Συλλόγους Τεχνιτών (Collegia Artificum). Κατά τον Ιώσηπο, ο ναός του Σολομώντα αναγέρθηκε από αυτούς και είναι έργο του Χερσίφρονα ή Χείρωνα καθώς και ο ναός του Ηρακλέους στην Τύρο, ο ναός της Αρτέμιδος στην Έφεσο κλπ.
Πολλές λοιπόν οι παγκοσμίου απηχήσεως προσωπικότητες (φιλόσοφοι, ιστορικοί, αρχιτέκτονες, ποιητές, κλπ) που γεννήθηκαν ή πέρασαν και εργάστηκαν στις Ιωνικές πόλεις, γεγονός που μας επιτρέπει να υποστηρίξουμε:
«Εξ Ιωνίας το φως»
…και τούτο δικαιολογείται απόλυτα διότι η Ιωνία υπήρξε πατρίδα του φωτός, λίκνο του πολιτισμού που όρισε την πνευματική μας ταυτότητα, αφού η Ιωνία και ο πολιτισμός της, δεν είναι απλά κληρονομιά, αλλά προπάντων ταυτότητα. Ήταν το ιστορικό σταυροδρόμι, όπου ο Κερδώος Ερμής συναντούσε τον Λόγιο Ερμή και άνοιγαν δρόμους στις θάλασσες και στη στεριά και καινούριες αγορές και νέες ευκαιρίες, ενώ παράλληλα μεταλαμπάδευαν Φως, Γράμματα, Τέχνες, Παιδεία και Πολιτισμό, στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Τελικά η Ιωνία υπήρξε η μήτρα που γέννησε τη σκέψη, για να πορευτεί ο άνθρωπος ανά τους αιώνες στο σωστό δρόμο που θα τον ανέβαζε στον Όλυμπο. Από τ’ απομεινάρια αυτού του πολιτισμού, που είναι διασπαρμένα σε όλη την Ιωνία καταλαβαίνουμε το μεγάλο και ανεπανάληπτο θαύμα που συντελέστηκε, μοναδικό σ’ αυτή τη φωτογόνα γωνιά της γης.
Η Σμύρνη, κληρονόμος όλης της σοφίας της Ιωνίας, είναι μία από τις αρχαιότερες πόλεις της Μεσογείου και ιδρύθηκε περί το 3000 π.Χ. Στη μακραίωνη ιστορία της έχει αλλάξει δύο θέσεις. Η πρώτη των προϊστορικών χρόνων που αναφέρει ο Στράβων «ως Παλαιά Σμύρνη» και η δεύτερη που έκτισε ο Μέγας Αλέξανδρος και οι επίγονοι αυτού (Αντίγονος αρχικά και Λυσίμαχος περί το 281 π.X.) κατά την ελληνιστική περίοδο.
ΠΗΓΕΣ:
Stark, Freya. Ιωνία : Μια ιστορική έρευνα: Από τη μυθολογία έως σήμερα / Freya Stark · μετάφραση Ελ. Καλκάνη. – Αθήνα : Δαμιανός,
Στράβων. Άπαντα 14 : Γεωγραφικών ΙΔ: Από την Ιωνία στην Κιλικία / Στράβων · επιμέλεια Φιλολογική Ομάδα Κάκτου · μετάφραση Πάνος Θεοδωρίδης. – Αθήνα : Κάκτος, 1994.
Συλλογικό έργο. Ιωνία : Οι Έλληνες στη Μικρασία / Συλλογικό έργο, Ήρκος Αποστολίδης, Στάντης Αποστολίδης, Ισμήνη Καπάνταη · φωτογράφιση Ντόρα Μηναΐδη, Μαρία Φακίδη. – Αθήνα : Αδάμ – Πέργαμος, 1997.
Μεχτίδης, Πέτρος Σ. Ιωνία : Η ιστορία, ο πολιτισμός και τα μνημεία / Πέτρος Στ. Μεχτίδης. – Θεσσαλονίκη : Βάνιας, 2005.
Η φωτοδότρα Μικρασία : Ιωνία, Καππαδοκία – 1η έκδ. – Θεσσαλονίκη : Τζιαμπίρης – Πυραμίδα, 2006.
Μπουμπουγιατζή, Ευαγγελία Δ. Ο ελληνισμός της Ιωνίας : 20ός αιώνας / Ευαγγελία Μπουμπουγιατζή. – 1η έκδ. – Θεσσαλονίκη : Κυριακίδη Αφοί, 2011.
Κασιμάτη, Κούλα. Σμύρνη, Τα μείζονα Κύθηρα : Οι Κυθήριοι στην Ιωνία (18ος-20ός αιώνας) / Κούλα Κασιμάτη. – Αθήνα : Gutenberg – Γιώργος & Κώστας Δαρδανός, Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών, 2014.
Κοντογιάννης Παντελής, Γεωγραφία της Μικράς Ασίας, φυσική σύστασις της χώρας, γεωγραφία, φυσικός πλούτος – Σύλλογος προς διάδοσιν ωφέλιμων
